Zoals beloofd deze keer wat over het Zweedse staatkundig stelsel. Dit wijkt uiteraard op een aantal punten sterk af van het Nederlandse. Daarom lijkt het mij leuk om jullie hier iets meer over te vertellen. Het Zweedse parlement heet Riksdag. En daarover gaat het onderstaande.
Riksdag
De geschiedenis van de Rijksdag:
Hoe lang is er sprake van een parlement in Zweden? Het antwoord op die vraag is niet helemaal duidelijk. Het hangt af van hoe we een parlement definiëren.
In 1435 waren vertegenwoordigers van verschillende sociale groepen uitgenodigd voor een bijeenkomst in de stad Arboga om belangrijke zaken te bespreken en te bepalen welke voor het land als geheel van belang waren. De Arboga vergadering wordt daarom ook wel aangeduid als eerste parlement van Zweden.
Het was echter pas 1527 en later 1544 toen door koning Gustav Vasa de twee assemblees in Västerås - met vertegenwoordigers van de adel, de geestelijkheid, de burgerij en de boerenstand - werden bijeengeroepen om deel te nemen. De term "Rijksdag" werd voor het eerst gebruikt in de jaren 1540.
De commissie organisatie begint te ontstaan
In de 17e eeuw ontstonden er duidelijker procedures. De commissie organisatie begon te ontstaan en schriftelijke voorschriften voor het werk van de Rijksdag waren opgesteld. In de late 17e eeuw kreeg koning Karl XI toenemende macht, wat betekende dat de positie van de Rijksdag werd verzwakt.
Een twee-partijenstelsel
Tijdens het tijdperk van vrijheid in de 18e eeuw was er een ommekeer en de macht verschoof naar de vier volksgroepen. Een partij-systeem ontwikkelde zich, met twee partijen bekend als de Hoeden en de Petten.
Er ontstond een parlementair stelsel met bepaalde gelijkenissen met dat van vandaag. De huidige tradities van Rijksdag van vandaag, met name die van de commissies, hebben hun wortels in het tijdperk van de Vrijheid.
De dominantie van de bevolkingsgroepen werd achtereenvolgens verzwakt door economische crises, tegenstellingen tussen de bevolkingsgroepen en corruptie, en werd uiteindelijk beëindigd door middel van een geweldloze staatsgreep door koning Gustav III in 1772. De macht werd dus nogmaals verschoven naar de koning.
Een nieuwe grondwet met een scheiding van de machten
In 1809 werd een nieuw instrument van de regering werd goedgekeurd in Zweden. Hierin werd uiteengezet hoe de macht moest worden verdeeld tussen de Rijksdag en de Koning.
De rechtbanken en de overheid kregen een onafhankelijke status toegekend. Zweden was ook het eerste land in de wereld waar een kantoor van de parlementaire ombudsman werd ingesteld. Het Bureau van de Parlementaire ombudsman is een instantie waar burgers terecht kunt met klachten over de overheid.
Een van de nieuwe fundamentele wetten in 1809 werd het instrument van de regering, dat grotendeels werd beïnvloed door het beginsel van een scheiding der machten. Een belangrijke factor was dat er een onderscheid werd gemaakt tussen wetgevende, gerechtelijke en uitvoerende macht.
Het nieuwe instrument van de regering bleef van kracht tot 1974, ondanks de vele veranderingen door de jaren heen. De eerste Riksdag Akte, dat is een wet waarin de procedures voor het werk van de Rijksdag zijn vastgelegd- werd ingevoerd in 1810.
Het tweekamerstelsel van Rijksdag
Tussen 1809 en 1974 werden aanzienlijke wijzigingen aangebracht in de grondwet om de vertegenwoordiging van de nieuwe sociale klassen te garanderen.
In 1865 werd het parlement van de vier bevolkingsgroepen afgeschaft en vervangen door een tweekamerstelsel. De Eerste Kamer werd indirect gekozen door de provinciale raden en gemeenteraden in de grotere steden. Het werd beschouwd als de vertegenwoordiging van "onderwijs en rijkdom". Alleen mannen kwamen in aanmerking om te stemmen op basis van bepaalde criteria met betrekking tot leeftijd, inkomen en vermogen.
De verkiezingen voor de Tweede Kamer stonden alleen open voor mannen, en om te stemmen was het noodzakelijk om aan bepaalde economische criteria voldoen, zoals het eigendom van onroerende goederen of het betalen van de belasting op een jaarlijks belastbaar inkomen. Alleen de leeftijdsgroep boven de 25 jaar kwam in aanmerking om te mogen stemmen. Door deze beperkingen kwam slechts 21% van de mannen boven de 21 jaar in aanmerking om te stemmen.
Het recht om te stemmen
Waarom had niet iedereen in Zweden het recht om te stemmen? Vanaf de jaren 1860 ontstond er een levendig debat over de kwestie van stemrecht, en de roep om algemeen kiesrecht werd steeds luider.
In 1909 werd een hervorming in de Rijksdag doorgevoerd om de Zweedse mannen het recht te geven om te stemmen bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer. In 1921 werd een universele en gelijke franchise ingevoerd voor zowel mannen als vrouwen, en bereikte de Rijksdag uiteindelijk een systeem van democratische vertegenwoordiging van alle burgers.
Toch was het nog steeds mogelijk, zelfs na 1921, om bepaalde groepen van het recht om te stemmen uit te sluiten. Een voorbeeld waren individuen die door een rechtbank waren verklaard niet in staat te zijn tot het beheer van hun eigen zaken. Deze beperking van de franchise verdween in 1989.
Naast de hervorming van het algemeen kiesrecht, werd een parlementair systeem van de overheid ontwikkeld en aanvaard. Dit betekent dat de regering het vertrouwen en de ondersteuning van de Rijksdag moet hebben.
Het eenkamerstelsel van de Rijksdag
In 1971 werd het tweekamerstelsel afgeschaft en werd er een kamer met 350 leden geïntroduceerd. Veranderingen werden ook uitgevoerd in de organisatie van de parlementaire commissies. Het systeem van de verschillende commissies van de wetgevende en budgettaire aangelegenheden werd verlaten en 16 commissies voor verschillende specialistische gebieden werden in plaats daarvan ingesteld.
Drie jaar later, in 1974, kreeg Zweden een nieuw instrument van de regering en een nieuwe Riksdag. De principes van het parlementarisme werden opgenomen in de grondwet en de "Talman" verwierf een centrale rol in de vorming van een nieuwe regering die na een verkiezing moet worden gevormd. (Deze "Talman" is enigszins te vergelijken met de voorzitters van de 2e en 1e kamer in Nederland. Later zal ik hier nog op terugkomen.)
Een evenwichtige Riksdag
De nadelen van het hebben van een even aantal leden werd al snel duidelijk. Bij de Riksdag verkiezingen in 1973 kregen de socialistische en niet-socialistische blokken 175 zetels elk. Dit betekende dat een aantal beslissingen in de Riksdag door het lot moesten worden bepaald. In 1976 werd daarom het aantal parlementsleden vastgesteld op 349 leden.
De Talman
Het woord "Talman" kun je letterlijk vertalen als spreker. De functie is echter te vergelijken met voorzitter en daarom zal ik hem verder ook zo noemen.
De voorzitter leidt de werkzaamheden van het Parlement. Dit betekent dat de voorzitter de uiteindelijke verantwoordelijkheid heeft voor de parlementaire werkzaamheden en de planning en de uitvoering daarvan. De voorzitter leidt de vergaderingen en is de belangrijkste vertegenwoordiger van het parlement.
Parlementsvoorzitter is het hoogste ambt waartoe iemand kan worden gekozen in Zweden. In volgorde van rang komt de voorzitter na de minister-president en de koning, maar voor de ministers.
Als belangrijkste vertegenwoordiger van het parlement vertegenwoordigt de voorzitter de Riksdag bij vele nationale en internationale bijeenkomsten.
Een belangrijke rol van de voorzitter is om de onderhandelingen voor een wisseling van de regering te leiden en een voorstel te doen wie de nieuwe minister-president zal worden. Hierin is Zweden uniek. In andere parlementaire democratieën leidt het staatshoofd de wisseling van een regering.
De voorzitter moet om deze reden boven de politieke partijen staan en neemt ook niet deel aan de politieke werkzaamheden en debatten en stemmingen. Hiervoor heeft hij een vervanger.
Verkiezing van de voorzitter
De leden van het Parlement kiezen een voorzitter en drie vice-voorzitters voor een termijn van 4 jaar. Het besluit wordt genomen op de eerste zitting van de nieuwe zittingsperiode van het Parlement.
Er zijn geen regels of duidelijke richtlijnen uit welke partij de voorzitter moet worden benoemd.
Sinds 1982 is de voorzitter aangewezen uit de meerderheidspartij in de parlementaire meerderheid, dat is de partij of een groep van partijen die de basis van de regering heeft gevormd.
Gedurende de periode van de burgerlijke regeringen van 1976-1982, was het echter een sociaal-democraat die voorzitter was, dan is een vertegenwoordiger van de grootste partij in die periode.
De posten van vice-voorzitters worden benoemd uit de partijen in verhouding tot hun grootte in de kamer. De partij waaruit de voorzitter komt, levert echter geen vice-voorzitters. Dit is echter ook niet bij wet geregeld.
De voorzitter kan in de tijd tot de volgende algemene verkiezingen niet worden verwijderd in opdracht van het parlement.
Kamerleden en partijen
Het Parlement heeft 349 leden die elke vier jaar worden gekozen. Om kamerlid te worden moet men beschikken over het recht om te stemmen en worden voorgedragen door een politieke partij. Er ware zeven partijen vertegenwoordigd in het parlement tijdens het laatste mandaat in periode 2006-2010.
Dit waren de partijen in het parlement en hoeveel zetels ze hadden:
* De sociaal-democraten (Social Demokraterna)(s), 130 zetels
* Conservatieve partij (Moderaterna) (m), 96 zetels
* Het Centrum Partij (Center Partiet) (c), 28 zetels
* Liberale Partij (Folkpartiet)(Lib), 28 zetels
* De christen-democraten (Krist Demokraterna)(KD), 24 zetels
* Partij van Links (Vänsterpartiet)(v), 22 zetels
* De Groene Partij (Miljöpartiet)(mp), 19 zetels
Uiteraard gaat het parlement er na de verkiezingen anders uitzien. De nieuwe partij Sverige Demokraterna krijgt waarschijnlijk 20 zetels en met name de Social Demokraterna hebben veel zetels verloren. De Miljöpartiet heeft ook duidelijk winst geboekt.
Wie kan er lid van de Riksdag worden en hoe werkt het?
Iedereen die wil meedoen aan de verkiezingen voor het Parlement moet
* Men moet Zweeds staatsburger zijn, 18 jaar of ouder zijn op de
verkiezingsdag en zijn geregistreerd in Zweden.
* Men moet voorgedragen zijn door een politieke partij
Voorlopig zullen jullie mij dus nog niet in de Riksdag zien zitten!
Tot zover de Riksdag in Zweden, de volgende keer meer over Landstinget.
Hej då,
Jaap
